Nguyễn Nhân Trí -
          - Tôn Giáo  
         - Sự Chết và Con Người
            - Thuyết Tiến Hóa
 
 

đã diệt vong) thì chúng ta sẽ không còn cảm thấy khó khăn khi hình dung quá trình tuyển lựa bởi thiên nhiên đã chuyển đối một bộ phận đơn sơ gồm vài dây thần kinh dưới da có thể cảm nhận được ánh sáng ra thành một bộ phận cực kỳ tinh vi và phức tạp như con mắt của nhiều động vật ngày nay.

 

 

Phương thức chuyển đổi của các bộ phận trong cơ thể

 

Lý thuyết tiến hóa dựa hoàn toàn lên sự chuyển đổi của vô số biến thể rất nhỏ xảy ra liên tục từng bước nối tiếp nhau. Phương cách chuyển đổi nầy xảy ra trong sự biến thể của cấu trúc cũng như chức năng của mọi bộ phận trong cơ thể. Theo Darwin, cho đến nay chưa có bằng chứng cho thấy một bộ phận tinh vi phức tạp nào đã không từng trải qua quá trình chuyển đổi như trên.

 

Có người hỏi nếu một bộ phận chuyển đổi dần dần từ một cấu trúc sẵn có sang một cấu trúc mới thì làm sao nó có thể thi hành trọn vẹn chức năng sẵn có của nó hay chức năng mới cùng một lúc trong giai đoạn chuyển tiếp được?

 

Darwin giải thích rằng nói chung có hai cách để một bộ phận chuyển đổi chức năng, nếu việc nầy mang lại lợi thế cho chủ nhân nó. Cách thứ nhất, một bộ phận với chức năng cơ bản X có thể bắt đầu nhận lãnh thêm một chức năng mới Y trước khi dần dần giảm bớt và sau cùng loại bỏ hẳn đi chức năng X. Cách thứ hai, một hay vài bộ phận A có thể bắt đầu nhận lãnh chức năng của một bộ phận B trước khi dần dần thay thế hoàn toàn bộ phận B đó.

 

Dĩ nhiên là chúng ta không thể nào thấy được những bước tiến hóa chuyển tiếp của nhiều bộ phận hiện nay vì chủ nhân của những bộ phận chuyển tiếp đã bị diệt chủng từ lâu. Tuy vậy nếu khám nghiệm cơ thể của nhiều sinh vật chúng ta có thể suy diễn ra được cách thức một bộ phận có thể chuyển đổi từ chức năng nầy sang một chức năng khác ra sao. Darwin cho thấy có vô số thí dụ trong thiên nhiên minh chứng điều trên, nhất là ở những sinh vật thuộc “hạng thấp” (thí dụ như côn trùng). Thí dụ như bộ phận ruột trong ấu trùng của loài chuồn chuồn, vài loại cá, vài loại côn trùng sống trong nước có các chức năng tiêu hóa lẫn bài tiết lẫn hô hấp. Nhiều loài cá có mang có thể thu nhận không khí hòa tan trong nước, đồng thời chúng có thể dùng bong bóng để hít thở trực tiếp không khí ngoài trời. Thí dụ về thực vật, loài dây leo nói chung có ba cách để có thể “leo”: 1/ dùng thân mình để cuốn xoắn, 2/ dùng những sợi “râu” nhỏ để bám, và 3/ mọc những “rễ trời” nhỏ.  Đa số chủng loại dây leo chỉ chuyên dùng một trong ba phương cách trên; tuy nhiên cũng có nhiều loại dùng hai, hoặc có loại dùng cả ba. Nhiều loài thực vật có thể sản xuất ra hai loại hoa có cấu trúc, và chức năng, khác nhau cùng một lúc. Trong các trường hợp trên, Darwin giải thích, nếu có sự thay đổi gì đó trong môi trường sống thì sự tuyển chọn bởi thiên nhiên sẽ thúc đẩy những bộ phận trên dần dần hoặc chuyển đổi hoặc thoái hóa một vài chức năng hiện có tùy theo theo chiều hướng nào có lợi nhất cho chủ nhân của nó.

 

Thí dụ trên về bong bóng của một số loài cá minh giải một sự kiện quan trọng, đó là một bộ phận mang chức năng cơ bản của một phao nổi (cần thiết cho việc lặn lội dưới nước) có thể chuyển đổi qua một chức năng mới hoàn toàn khác biệt đó là hô hấp. Ngoài ra, vị trí của bong bóng trong cơ thể loài cá và cấu trúc của nó cũng rất tương ứng với bộ phổi trong cơ thể các loài vật sống trên cạn. Điều nầy cho thấy không có gì ngạc nhiên cả nếu các động vật thở bằng phổi (nói chung, sống trên cạn) đã xuất phát từ những động vật có phao nổi (sống dưới nước).

 

 

Những trường hợp khó khăn trong thuyết Tuyển Chọn bởi Thiên Nhiên

 

Một số loài cá có thể phát điện. Điều mà Darwin cảm thấy khó khăn là ông không thể đoán được các bộ phận phát điện của chúng đã tiến hóa từ đâu và bằng phương cách nào. Có nhóm cá phát điện có bộ phận phát điện nằm trên đầu, có nhóm có bộ phận phát điện nằm dưới đuôi. Cấu trúc của bộ phận phát điện của một nhóm cá có thể khác hẳn với cấu trúc phát điện của các nhóm khác. Có loài cá phát điện rõ ràng là để tự vệ hay để săn mồi; có loài cá phát ra lượng điện rất nhỏ và do đó không có lợi ích thiết thực gì cả. Darwin cũng không biết chính xác các bộ phận phát điện hoạt động ra sao (ngoại trừ nhận xét rằng chúng có thể tương tự như cơ bắp thịt và thần kinh cũng có trữ và phát điện khi hoạt động).

 

Một điều khó khăn khác nữa là hầu hết các loài cá phát điện đều thuộc những chủng loại không hề có quan hệ gì với nhau trên phương diện tiến hóa. Khi một bộ phận hiện diện trong cơ thể của những chủng loại thuộc cùng một nhóm, nhất là khi chúng có những phương cách sống khác biệt hẳn nhau, thì chúng ta có thể suy diễn rằng các chủng loại trên ðã cùng xuất phát từ một tổ tiên chung (chủng loại “gốc”). Khi một bộ phận trong vài chủng loại nào đó suy thoái thì chúng ta có thể suy diễn đó là vì bộ phận nầy hoặc ít được sử dụng hoặc bị quá trình tuyển chọn bởi thiên nhiên thanh lọc. Do đó nếu bộ phận phát điện trong loài cá đã được thừa hưởng từ một tổ tiên chung thì các loài cá phát điện đã phải thuộc vào những chủng loại có quan hệ với nhau. Điều nầy, như vừa nói, không phản ảnh thực tế. Hơn nữa, dữ liệu về vật hóa thạch không hề cho thấy dấu vết gì là tất cả loại cá còn lại đã từng có khả năng phát điện. Darwin vì vậy không thể suy đoán được những bước tiến hóa của các bộ phận phát điện trong mỗi loại cá phát điện ngày nay.

 

Bộ phận phát sáng của một số côn trùng cũng là một trường hợp khó khăn tương tự. Các loại côn trùng phát sáng cũng thuộc về những chủng loại không có quan hệ gì với nhau. Bộ phận phát sáng của mỗi chủng loại cũng nằm ở một phần cơ thể khác nhau. Loài hoa lan và loài hoa Asclepias là hai chủng loại thực vật thuộc hai gia đình xa cách và khác hẳn nhau nhưng lại có cấu trúc chứa phấn hoa rất tương tự và tương ứng với nhau. Một trong những trường hợp khó khăn quan trọng nữa là các côn trùng không có giới tính, nghĩa là không đực và cũng không cái; trường hợp nầy sẽ được thảo luận chi tiết ở một chương sau.

 

Darwin giải thích các hiện tượng trên như sau. Tất cả những bộ phận vừa kể tuy có chức năng giống nhau, và có thể có hình dạng bề ngoài tương tự nhau, nhưng thật ra cấu trúc cơ bản của chúng đều khác hẳn nhau. Thí dụ như khi so sánh con mắt của loài cá mực và con mắt của loài hữu nhũ thì bề ngoài chúng có thể vẻ giống hệt nhau. Tuy vậy trừ việc cả hai đều có một thủy tinh thể (để ánh sáng xuyên qua) và một mặt sau đậm màu (để ánh sáng chiếu lên) thì tất cả các chi tiết khác về cấu trúc cũng như nguyên lý vận hành trong con mắt của hai loài đều hoàn toàn khác hẳn nhau. Darwin cho rằng dựa trên quy luật tuyển chọn bởi thiên nhiên thì hai bộ phận hoàn toàn khác nhau của hai chủng loại hoàn toàn xa cách nhau vẫn có khi có thể dần dần phát triển trở thành có một chức năng tương tự nhau. Điều nầy cũng giống như có khi hai nhà phát minh không hề có liên hệ kiến thức gì với nhau có thể vô tình dùng những nguyên lý và vật liệu hoàn toàn khác nhau để sáng chế ra hai dụng cụ có công dụng giống nhau.

 

Darwin cũng đưa ra nhiều thí dụ nữa cho thấy các sinh vật không xuất phát từ cùng chung một tổ tiên vẫn có thể có những bộ phận tuy hoàn toàn khác nhau về cấu trúc cũng như nguyên tắc vận hành nhưng cùng đều có một chức năng giống nhau.

 

Khi nhìn vào một bộ phận trong cơ thể hiện tại, Darwin đồng ý rằng rất khó đoán được nó đã tiến hóa từ những bộ phận chuyển tiếp gì trước đây. Tuy nhiên, có một câu châm ngôn mà mọi nhà sinh vật học đều biết đến đó là “thiên nhiên không bao giờ nhảy vọt từng bước lớn cả” (“Natura non facit saltum”). Dựa vào câu nầy thì không có bộ phận nào tự nhiên xuất hiện trong sinh vật mà đã không từng trải qua một quá trình chuyển đổi, tiến hóa dần dần từng bước rất nhỏ sau một thời gian rất dài. Nhà sinh vật học Pháp nổi tiếng Milne Edwards cũng có một nhận xét rất chính xác: “Thiên nhiên tuy rất rộng rãi về những sự thay đổi khác nhau nhưng rất keo kiệt trong việc đưa ra những điều mới lạ”. Ông muốn nói rằng tuy sinh vật trong thiên nhiên có vô số các cấu trúc khác nhau nhưng chung quy rất ít có cái gì mới lạ hoàn toàn cả.

 

 

Sự tiến hóa của những bộ phận dường như không quan trọng lắm

 

Có những bộ phận trong cơ thể sinh vật dường như không mang chức năng gì quan trọng lắm nhưng vẫn được sự tuyển lựa bởi thiên nhiên gìn giữ hay phát triển qua quá trình tiến hóa đến mức độ toàn hảo. Điều nầy có vẻ như đi ngược lại lý luận của Darwin (những bộ phận cần thiết và mang lợi điểm đến sự sống còn của chủ nhân của chúng sẽ được bảo tồn).

 

Thứ nhất, Darwin giải thích, đó là cái nhìn dựa trên kiến thức rất hạn hẹp của chúng ta về toàn diện việc tiến hóa nào là quan trọng hay không cho mỗi chủng loại. Thí dụ như cái đuôi của loài hươu cao cổ là một dụng cụ đuổi ruồi muỗi rất hữu hiệu, ngoài ra nó không có chức năng gì khác cả. Có người thắc mắc tại sao cái đuôi lại có thể được tiến hóa để giữ một chức năng không thiết yếu một cách hoàn hảo như vậy? Nếu hiểu biết rằng việc chăn nuôi trâu bò và các súc vật khác có thành công hay không ở vùng đất nào trong Nam Mỹ lệ thuộc hoàn toàn vào khả năng chịu đựng ruồi muỗi của các con thú nầy thì chúng ta sẽ thấy rằng cái đuôi của loài hươu cao cổ là một dụng cụ rất cần thiết cho sự sinh sống và phát triển của chúng. Tuy ruồi muỗi không thể giết chết các thú vật lớn nhưng sự cắn đốt liên tục sẽ có ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của chúng, làm cho chúng dễ bị bệnh hay không thể ăn uống đầy đủ hay dễ bị các thú dữ giết hại hơn.

 

Một bộ phận cũng có thể được phát triển trở thành tinh vi và phức tạp v́ nó đã từng giữ chức năng thiết yếu trong quá khứ. Tuy vậy có thể vì môi trường sinh sống đã thay đổi nên ngày nay nó không còn không quan trọng cho các chủng loại hậu duệ. Những bộ phận dạng nầy không thể nào gây hại cho chủ nhân của nó vì nếu thế thì sự tuyển lựa bởi thiên nhiên hoặc sẽ làm cho nó thoái hóa (hoặc biến mất) hoặc làm cho chủng loại đó diệt chủng.

 

Một bộ phận đã từng giữ chức năng quan trọng trong quá khứ cũng có thể được chuyển đổi để giữ những chức năng quan trọng khác ngày nay. Thí dụ như bong bóng của loài cá đã được cải tiến để trở thành phổi của động vật sống trên cạn. Thí dụ như đuôi của loài cá (thiết yếu để di chuyển dưới nước) đã được nhiều động vật trên cạn sau nầy giữ lại với những chức năng mới hoàn toàn khác hẳn những cũng quan trọng không kém (chẳng hạn để giữ thăng bằng khi đi đứng như các loài kangaroo, để giúp chuyển hướng nhanh chóng trong lúc chạy với tốc độ cao như các loài cọp beo, để leo trèo như các loài khỉ vượn, v.v.)

 

Thứ hai, Darwin giải thích, chúng ta có khi lầm lẫn gán một chức năng quan trọng lên một bộ phận rồi nghĩ là nó đã được thành hình qua quá trình tuyển chọn bởi thiên nhiên. Thí dụ như nếu chúng ta chỉ thấy có giống chim gõ kiến màu xanh lục mà thôi, và không biết rằng cũng có các giống màu đen hay lốm đốm nữa, thì chúng ta có thể sẽ nghĩ rằng màu xanh nầy giúp chúng trốn lẫn trong cây lá nên ít bị săn bắt bởi các chim ăn thịt lớn hơn và do đó là kết quả của sự tuyển chọn bởi thiên nhiên. Tuy vậy, màu xanh lục thật sự chỉ là kết quả của sự tuyển chọn bởi tính dục: các con chim mái thường bị thu hút bởi màu xanh nầy và do đó nó dễ được di truyền sang các thế hệ sau mặc dù nó không thật sự giúp đỡ trực tiếp vào sự sống còn của chủng loại. Thí dụ như cấu trúc những đường nối hình răng cưa trên sọ của động vật hữu nhũ có thể được nghĩ là đã được tuyển chọn bởi thiên nhiên để giúp đầu của con thú mới sinh ra có thể chui lọt qua khuôn xương chậu của mẹ nó. Tuy nhiên, những đường nối răng cưa nầy cũng hiện diện trên sọ của loài chim và loài bò sát; và chúng khi sinh ra chỉ cần gõ vỡ vỏ trứng là có thể chui ra ngoài dễ dàng. Do đó, các đường nối răng cưa trên thật ra chỉ là vì cần thiết cho quá trình tăng trưởng của xương sọ của nhiều động vật.

 

Nói chung, Darwin giải thích, chúng ta không biết gì cả về lý do thật sự của nhiều sự biến thể cũng như về mức độ quan trọng hay không của chúng. Chỉ cần nhìn vào những sinh vật dưới sự quản lý của con người, có nhiều điều chúng ta tuy nhận thấy nhưng không hiểu rõ tại sao. Thí dụ như chúng ta biết rằng màu da của nhiều loại gia súc có liên quan đến việc chúng dễ bị cắn đốt bởi côn trùng hay không, cũng như có khi liên quan đến việc chúng có dễ trúng độc khi ăn phải một số cây cỏ có độc tố hay không. Súc vật nuôi ở vùng đồi núi thường có chân sau phát triển lớn mạnh hơn súc vật nuôi ở vùng đồng bằng. Và vì chân trước và chân sau là hai bộ phận tương ứng nhau, chân trước của súc vật vùng đồi núi cũng phát triển theo trở thành to lớn hơn ở vùng đồng bằng (Darwin gọi hiện tượng nầy là “ảnh hưởng đối tác trong sự phát triễn giữa các bộ phận tương ứng”). Kích thước và hình dáng xương chậu của súc vật ở hai vùng nầy do đó cũng khác nhau, và điều nầy có thể ảnh hưởng đến hình dạng và kích thước của vài bộ phận khác (thí dụ như đầu) của bào thai; và từ đó các bộ phận nầy của các con vật trưởng thành ở hai vùng cũng khác nhau.

 

Darwin cho rằng nếu chúng ta không thể hiểu rõ được nhiều chi tiết trong quá trình biến thể của các con vật đã được chúng ta thuần hóa thì không có gì ngạc nhiên cả khi chúng ta không biết rõ mọi chi tiết về quá trình biến thể trong thế giới thiên nhiên. Chỉ có một điều chúng ta có thể tin chắc đó là quy luật tuyển chọn bởi thiên nhiên luôn luôn làm việc theo chiều hướng thích ứng nhất với hoàn cảnh sống của tất cả chủng loại.

 

 

Yếu tố xinh đẹp trong quá trình tiến hóa

 

Có người tin rằng nhiều cấu trúc cơ thể được tạo thành hoặc là vì sự xinh đẹp của chúng hoặc là vì để có nhiều sự khác biệt trong thiên nhiên để cho loài người thưởng thức.

 

Darwin công nhận có những bộ phận hiện nay trong cơ thể không mang ích lợi trực tiếp cho chủ của chúng. Tuy vậy, điều nầy vẫn không có nghĩa là những bộ phận trên đã được tạo thành vì sự xinh đẹp hay vì sự khác biệt, nhất là để cho sự thưởng thức của loài người.

 

Trước hết, “xinh đẹp” là một quan niệm rất chủ quan. Chẳng hạn như mỗi dân tộc có một quan niệm khác nhau về vẻ xinh đẹp của người phụ nữ. Do đó không có lý do gì những chủng loại khác nhau nhất thiết phải có những tiêu chuẩn xinh đẹp giống nhau. Nếu điều nầy xảy ra trong một số trường hợp thì cũng chỉ là một điều tình cờ. Tiêu chuẩn xinh đẹp của nhiều loài hoa, chim, động vật hữu nhũ tình cờ trùng hợp với tiêu chuẩn xinh đẹp của loài người. Trong khi đó tiêu chuẩn xinh đẹp của nhiều loài côn trùng, sâu bọ hoàn toàn khác biệt với tiêu chuẩn xinh đẹp của loài người.

 

Kế đó, sinh vật trong thiên nhiên “trở thành” xinh đẹp chỉ để phục vụ cho chính chủng loại của chúng. Loài chim trống, và mái, mang những bộ lông rực rỡ hay ca hót líu lo là để quyến rũ đồng loại của chúng trong quá trình kết đôi và sinh đẻ con cái. Hoa trái mang những màu sắc nổi bật hay những hương vị thơm ngọt là để khuyến dụ các loài ong bướm hay chim chóc giúp chúng trong việc thụ phấn hay truyền rải hạt để truyền giống. Một nhận xét đáng chú ý là những thực vật (như các loại thông, sồi, v.v.) không cần các sinh vật khác như ong, bướm, chim, v.v. để giúp thụ phấn hay truyền rải hạt (mà chỉ nhờ các phương tiện như gió, giòng nước, v.v.) luôn luôn có hoa màu sắc sậm màu (như nâu, xám, v.v.) và trái không ăn được.